In puur economische zin verwijst inflatie naar een algemene stijging van het prijsniveau als gevolg van een toename van de hoeveelheid geld; de groei van de geldhoeveelheid neemt sneller toe dan het productiviteitsniveau in de economie. De exacte aard van prijsverhogingen is het onderwerp van veel economisch debat, maar het woord 'inflatie' verwijst in dit verband nauw naar een monetair fenomeen.
Met deze specifieke parameters wordt de term deflatie gebruikt om de productiviteit te beschrijven die sneller toeneemt dan de geldvoorraad. Dit leidt tot een algemene prijsdaling en de kosten van levensonderhoud, die veel economen paradoxaal genoeg interpreteren als schadelijk. De argumenten tegen deflatie zijn terug te voeren op de paradox van zuinigheid van John Maynard Keynes. Vanwege dit geloof streven de meeste centrale banken een licht inflatoir monetair beleid na om te beschermen tegen deflatie.
Hedendaagse regeringen en centrale banken drukken en distribueren zelden echt fysiek geld om de geldhoeveelheid te beïnvloeden, in plaats daarvan vertrouwen ze op andere controles zoals rentetarieven voor interbancaire leningen. Daar zijn verschillende redenen voor, maar de twee grootste zijn: 1) nieuwe financiële instrumenten, elektronische rekeningsaldi en andere veranderingen in de manier waarop personen geld houden, maken elementaire monetaire controles minder voorspelbaar; en 2) de geschiedenis heeft meer dan een handvol gelddruk rampen veroorzaakt die hebben geleid tot hyperinflatie en massale recessie.
De Amerikaanse centrale bank schakelde over van het controleren van de werkelijke monetaire aggregaten, of van het aantal wissels in omloop, naar het implementeren van wijzigingen in de belangrijkste rentetarieven, die soms de "prijs van geld" werd genoemd. Renteaanpassingen hebben invloed op de niveaus van lenen, sparen en uitgeven in een economie.
Wanneer de rente bijvoorbeeld stijgt, kunnen spaarders meer verdienen op hun betaalrekeningen en zullen ze de huidige consumptie eerder vertragen voor toekomstige consumptie. Omgekeerd is het duurder om geld te lenen, wat de kredietverlening ontmoedigt. Aangezien kredietverlening in een modern fractioneel reservebankensysteem feitelijk "nieuw" geld creëert, vertraagt ontmoedigend krediet de snelheid van de geldgroei. Het tegenovergestelde is waar als de rente wordt verlaagd; sparen is minder aantrekkelijk, lenen is goedkoper en de uitgaven zullen waarschijnlijk toenemen, etc.
Kort gezegd, centrale banken manipuleren rentetarieven om de huidige vraag naar goederen en diensten, de niveaus van economische productiviteit en de impact van de multiplier voor het bankbedrijf te verhogen of te verlagen. Veel van de effecten van het monetaire beleid zijn echter vertraagd en moeilijk te evalueren. Daarnaast worden economische deelnemers steeds gevoeliger voor signalen van het monetaire beleid en hun verwachtingen voor de toekomst.
Er zijn enkele manieren waarop de Federal Reserve de geldvoorraad controleert; het neemt deel aan zogenaamde open-markttransacties, waarbij federale banken overheidsobligaties kopen en verkopen. Het kopen van obligaties injecteert nieuwe dollars in de economie, terwijl het verkopen van obligaties dollars uit de roulatie haalt. Zogenaamde kwantitatieve verruimings- of QE-maatregelen zijn uitbreidingen van deze operaties. Bovendien kan de Federal Reserve de reserveverplichtingen bij andere banken wijzigen, waardoor de impact van geldmultipliers wordt beperkt of uitgebreid. Economen blijven het nut van monetair beleid bespreken, maar het blijft het meest directe instrument van centrale banken om inflatie te bestrijden of te creëren.